Có nhiều người bạn làm thơ và nhạc cho rằng dịch thơ hay nhạc là chuyện không nên làm, vì một bản dịch thường sẽ mất đi khá nhiều cái hay của nguyên tác. Nhất là với ngôn ngữ và văn hóa khác biệt như tiếng Việt và tiếng Anh.
Hôm nay mình sẽ bàn về diều này một chút, nếu phân tích cặn kẽ thì sẽ khá dài. Đúng là cũng có không ít những bài thơ hay nhạc Việt không thể dịch được hoặc là rất khó dịch cho hay. Những bài này Vương Thanh sẽ bỏ qua, không dịch. Tuy nhiên tiếng Anh là một ngôn ngữ vô cùng phong phú, là tiếng Mẹ đẻ của đại kịch tác gia Shakespeare nên rất nhiều thơ nhạc đều có thể dịch qua. Tùy theo khả năng của dịch giả.
Sống ở trần thế này, sao phải đòi Hoàn Hảo. Nếu ai cũng đòi bản dịch phải Hay tương đương hay gần bằng nguyên tác thì làm gì có Đạo Đức Kinh, Kinh Vệ Đà, Thiên anh hùng Ca Homer’s Iliad tiếng Hy Lạp chuyển qua Anh ngữ, v.v. cho rất nhiều người yêu thơ, yêu văn chương được thưởng thức và học hỏi.
Vấn đề khó khăn nhất khi muốn dịch một bài thơ là hiểu rõ ý của tác giả về nguyên tác. Lời thơ thường cô đọng, kiệm từ, không viết rõ ràng như văn xuôi, lại hay dùng ẩn dụ, điển tích, nên có khi có nhiều ý nghĩa khác nhau, hay có khi câu thơ, nhạc ý nghĩa mờ ảo, chỉ dựa vần điệu êm xuôi mà thông qua. Cùng là người Việt, cũng có thể hiểu nguyên tác khác nhau. Còn dịch thơ cho có vần điệu với một nhà thơ song ngữ mà nói không có gì là khó.
Những bản thơ dịch trong đây, tùy bài mà nói, có khi cũng phóng tác một chút, để bản dịch có thêm vần điệu, thêm hồn thơ, nghe giống như một bài thơ viết bằng tiếng Anh, mà không nghe “mùi” dịch. Nhưng chính yếu vẫn là giữ cho sát ý là chính, sau đó là nghĩa. Những bài thơ dịch trong sách phản ảnh sự cảm nhận, hiểu biết của dịch giả đối với nguyên tác. Và như đã nói, một câu thơ trong nguyên tác có khi có thể hiểu theo nhiều ý khác nhau.
Người Anh thưởng thức kịch thơ của Hy Lạp từ mấy ngàn năm trước, và kịch thơ Shakespeare hơn mấy trăm năm trước. Hàng rào thời gian, và văn hóa khác biệt không phải là rào cản với người yêu thơ và có tâm hồn rộng mở. Tình yêu, lòng yêu nước, đau thương, cảm hoài, thù hận, v.v. là những tình cảm, cảm xúc của nhân loại bao ngàn năm nay không thay đổi. Cái hay của một bài thơ không chỉ ở vần diệu mà ở những hình ảnh, tư tưởng và cảm xúc. Ngôn từ như ngón tay chỉ vầng trăng.
Với Một Người Yêu Thơ Và Có Tâm Hồn Rộng Mở Dù Là Người Nước Nào cũng có thể thưởng thức bản dịch bài thơ. Họ sẽ không chỉ nhìn ngón tay mà quên đi vầng trăng. Còn người cùng chung tiếng Mẹ đẻ, nếu không phải kẻ đồng điệu, có khi cũng không thấy nguyên tác có gì là hay!
Theo Vương Thanh nghĩ, chỉ cần đươc bảy, tám chục phần trăm cái Hay, cái Hồn của nguyên tác là đủ giá trị để đem cái cái Đẹp, cái Lãng Mạn của Thơ Nhạc Việt Nam phổ biến khắp nơi trên thế giới cho những tâm hồn đồng điệu cùng thưởng thức, và để hãnh diện là người Việt Nam.
Vương Thanh
Home 